Die Boere Republieke

Reeds aan die begin van die Groot Trek het die trekleiers besef dat hulle 'n nuwe beskawing stig en dat wet en orde gehandhaaf moes word. Vir hierdie rede is daar reeds op 2 Desember 1836, die eerste Trekker regering gestig by Blesberg (naby die huidige Thaba Nchu). Die regering het bestaan uit 'n Raad van sewe persone waarvan Gerrit Maritz die Landdros was en Hendrik Potgieter die Laer-kommandant. Potgieter het egter gemeen dat hy meer moes toekom aangesien hy eerste in die gebied was.
Teen April 1837 het die getal Trekkers drasties toegeneem. Met die aankoms van Piet Retief is 'n groot volksvergadering naby die huidige Winburg gehou. Hierdie vergadering het 'n nuwe regering geskep met Piet Retief as Goewerneur en Gerrit Maritz as Landdros. Potgieter was oor die hoof gesien. Hieroor was hy ongelukkig. Dit het uitgeloop op 'n broedertwis tussen hom aan die een kant, en Retief met Maritz aan die ander kant. As gevolg van hierdie broedertwis en ook aangesien Retief en Maritz van vroeg af reeds Natal as bestemming ge-oogmerk het, is Potgieter en sy volgelinge in die gebied van die Transvaal en Vrystaat gelaat. Die res van die Trek is onder leiding van Retief en Maritz, Natal toe.

Die Republiek van Natalia is gestig deur die Natalse Trekker na 'n tydperk van vele ontberinge en nadat die mag van die Zoeloes deur Andries Pretorius gebreek is. Piet Retief is in die tussentyd deur Dingaan vermoor en Gert Maritz is oorlede as gevolg van siekte.
Die nuwe Republiek se hoofstad was Pietermaritzburg gewees en die Volksraad het bestaan uit 24 lede wat vir 12 maande verkies was. 'n Voorsitter was verkies met elke vergadering. Die Uitvoerende gesag was uitgevoer deur die Voorsitter in samewerking met die bekwaamste lede. Andries Pretorius het die pos van Kommandant-generaal beklee.
'n Deputasie onder leiding van Andries Pretorius is na Potchefstroom om met Potgieter se Raad te onderhandel vir vereniging. Hierdie onderhandelings was suksesvol en op 16 Oktober 1840 is 'n verenigingsoorkoms in Potchefstroom geteken. Volgens die ooreenkoms sou Pretorius en Potgieter elkeen "Hoofbestierder" van hulle eie gebiede (onderskeidelik gestel as die distrikte Natal en Potchefstroom) wees. Dit was egter bepaal dat beide ondergeskik was aan 'n Volksraad. Hierdie beginsel het Potgieter getrou aan gehoor gegee soos gesien kan word uit sy gewoonte om waar ookal hy hom bevind het, hy 'n Volksraad opgerig het.
Die filantrope van die tyd het geglo dat die Trekkers niks goed vir die Swart stemme beteken het nie. Omgepraat deur die filantrope het die Koloniale Sekretaris van Engeland, Lord John Russel, die Kaapse Goewerneur toestemming gegee om Natal te annekseer namens Engeland. Nadat die Natalse regering die Swart stam van die Bakas aangeval om gesteelde vee terug te kry, het Goewerneur George Napier 'n mag onder Kolonel Harry Smith na Natal gestuur wat uitgeloop het op die Slag van Congella (23 Mei 1842 - 26 Junie 1842) waartydens die Natallers mag verslaan is.
Die gevolg was dat die Volksraad van Natalia op 15 Julie 1842 hulself onderwerp het aan die Britse gesag. Volgens die voorwaardes van onderwerping sou die huidige regeringstelsel behou word totdat die Britse regering besluit het wat om verder te doen. Op 12 Mei 1843 het Goewerneur Napier deur middel van 'n proklamasie Natal tot 'n Britse kolonie verklaar. Die Volksraad wat die proklamasie op 8 Augustus 1843 aanvaar het, het egter steeds met beperkte magte bly voortbestaan. Op 9 April 1844 het die Potchefstroom en Winburg republieke formeel hul selfstandigheid verklaar en hul onderhorigheid aan die Natalse Volksraad opgeskort. In Oktober 1845 het die Volksraad van Natal ophou bestaan nadat die republiek in September 1845 formeel tot 'n afsonderlike distrik van die Kaapkolonie geproklameer is. Teen hierdie tyd het meeste van die Boeregesinne reeds Natal verlaat.
Op 21 Augustus 1845 het Goewerneur Maitland volgens proklomasie dit duidelik gestel dat die Trekkers Noord van die Oranje- en Vaalrivier steeds as Britse onderdane beskou was. Die Britse regering het dus nie die onafhanklikheid van die Trekkers buite Natal erken nie.

Die Groot Trek het aanvanklik drie Trekkerrepublieke tot gevolg gehad soos in aangetoon in Kaart 2. Die geskiedenis van die Republiek van Natalia is in die vorige paragrawe beskryf. Uit die Republieke van Winburg en Potchefstroom het die Oranje-Vrystaat en Transvaal ontstaan.

Die Oranje-Vrystaat het ontstaan in die gebied tussen die Oranjerivier en die Vaalrivier, en het bestaan uit die Republiek Winburg in die Noordooste en verspreide Trekkergroepe in die Suidweste.
Die Republiek Winburg was geleë tussen die Vetrivier en Vaalrivier wat deur Potgieter van Makwana vir beeste en beskerming geruil was. Hierdie republiek was vir alle praktiese doeleindes regeer deur Potgieter en sy krygsraad. Die Trekkers van die Vrystaat en Transvaal was, alhoewel Potgieter sy gesag behou het, ondergeskik aan die Natalse Volksraad. Na die Britse anneksasie van Natal, het dit verval op 9 April 1844 en was hulle nie meer gebonde aan Natal nie.
In die gebied van die Transvaal en Vrystaat was twee politieke groepe gewees. Die een groep onder Oberholzer het Britse heerskappy voorgestaan, terwyl die ander groep onder Mocke die gebied tussen die Oranjerivier en die Vaalrivier as 'n onafhanklike republiek wou vestig. Wes van die Vrystaat het die Griekwa, Adam Kok gewoon. In 1843 het hy volgens 'n verdrag met die Britse regering 'n onafhanklike kaptein geword wat waarvolgens hy gesag oor die Trekkers verkry het. Die Trekkers het egter hierdie gesag nie as ernstig beskou nie en het selfs die spot daarmee gedryf. Kok het sy gesag probeer afdwing met die gevolg dat die Trekkers hom in 1844 by Toufontein aangeval het. Hy het die hulp van die Britse soldate ingeroep. Die Trekkers het geen weerstand gebied, met die gevolg dat die Britse Majoor Warden in Bloemfontein aangestel is as gesaghebber oor die Trekkers.
In die tussentyd is Pretorius tydens 'n groot byeenkoms op 20 Julie 1847 aan die Tugelarivier gekies om met die Kaapse goewerneur te gaan praat oor die toekoms van die Trekkers in Natal. Pretorius het na Grahamstad gereis, maar Sir Henry Pottinger wou egter vir Pretorius nie spreek nie. Op pad terug het Pretorius nuus ontvang dat sy gesin deur swartes aangeval was, en vir hulle lewens moes vlug. So kry hy dan sy vlugtende vrou en kinders aan die Tugelarivier. Hy tot die besef gekom dat dit nie moontlik sou wees om saam met die Engelse in Natal saam te werk nie. Derhalwe besluit hy om Natal te verlaat en in homself anderkant die Vaalrivier in die Magaliesberg te gaan vestig. Terwyl hy besig was om oor die Drakensberg te trek, het Sir Harry Smith hom besoek en gevra hoe die Trekkers sou voel om onder Britse bewind te wees. Sonder om vir 'n antwoord te wag, Harry Smith op 3 Februarie 1848 as Kaapse Goewerneur die gebied tussen die Oranjerivier en die Vaalrivier as Britse grondgebied verklaar en die naam verander na die Oranjerivier-Soewereiniteit. Dit was veral die Trekkers van die Winburgse gebied wat nie onder Britse heerskappy wou staan nie, en het daarom na die gebied anderkant die Vaalrivier getrek.
Pretorius het genoeg inligting ingewin onder die Trekkers om te bepaal dat hulle nie ten gunste van 'n lewe onder die Britse vlag wou wees nie. Met hierdie informasie het hy na Winburg en Bloemfontein vertrek om te protesteer teen die anneksasie en te onderhandel met Smith. Die magistraat van Winburg (Biddulph) asook die gesaghebber (Warden) oor die Oranjerivier gevlug. Smith wou nie onderhandel nie en het 'n losprys op Pretorius se kop geplaas. Met wapengeweld wou hy die Oranjerivier burgers onderwerp en het met die Slag van Boomplaats (29 Augustus 1848) slaags geraak met die Trekkers. Alhoewel die Trekkers meer was in getal (Pretorius het regoor die land gereis om steun te kry - selfs so ver as Ohrigstad), was hulle nie opgewasse teen die slaankrag van die Britse kanonne nie, met die gevolg dat die geveg verloor was en die Oranjerivier-Soewereiniteit weer onder Britse beheer was.
Die Britse bewindhebbers van die Oranjerivier-Soewereiniteit het binne 'n kort tydjie probleme met 'n ontevrede Mosjesj ondervind as gevolg van die bepalings van sy grense. Dit het uitgeloop op 'n geveg by Viervoet waar Warden verslaan is deur Mosjesj. Weens onrus aan die Kaapkolonie se Oosgrens kon Warden nie hulp kry nie vanaf die Kaap nie. Die ontevrede burgers van die Soewereiniteit het vir Pretorius gevra om in te gryp. Hy het vir Majoor Warden hiervan ingelig en ook aangedui dat hy 'n vreedsame oplossing gesoek het. Hierdie omstandighede het Sir Harry Smith laat besluit om die onafhanklikheid van die Transvaalse Trekkers te erken om sodoende eerder die republikeinse voorstanders aan te moedig om die Soewereiniteit te verlaat. Dit het uitgeloop op die Sandrivierkonvensie wat op 17 Januarie 1852 die onafhanklikheid van die Transvaalse staat erken het.
Die probleme het Mosjesj het vir die Britte al meer hoofbrekens gegee in die Soewereiniteit. By die Slag van Bereaberg het Mosjesj nogmaals die Engelse verslaan. Dit het die deurslag gegee vir die Britse regering om die Soewereiniteit op te hef, wat gelei het tot die Bloemfonteinse Konvensie wat op 23 Februarie 1854 onafhanklikheid aan die Vrystaatse Trekkers toegestaan het. Alhoewel onafhanklik, het hulle die probleme met Mosjesj geërf.
Die Republiek van die Oranje-Vrystaat het ophou bestaan na die Tweede Vryheidsoorlog.

Die jare voor amptelike onafhanklikheid
Nadat Silkaats se mag in 1837 deur die Trekkers vernietig is, het hy met sy mag die wyk geneem oor die Limpopo rivier na die Noorde. Die gevolg was dat daar volop oop grond was vir die Trekkers om hulself op te vestig. Aan die einde van 1838 is die Trekkerdorp Potchefstroom gestig. Die eerste regering in die Transvaal het grootliks uit Potgieter en sy krygsraad gestaan. Waar ookal Potgieter hom bevind het, was die setel van die regering gewees. Ook soos met die Vrystaat, was hierdie regering onafhanklik, maar ondergeskik aan die Natalse Volksraad. Na die Britse anneksasie van Natal het hierdie reëling egter verval. Baie van die Natalse Trekkers het dan ook na die Britse anneksasie na die Transvaal verhuis waar die grond volop was. Met die aanvaarding van die eerste Transvaals Grondwet (ook bekend as die 33 Artikels), het die militêre mag invloed begin verloor en het 'n burgerlike regering meer na vore getreë.
Na die Slag van Boomplaats op 29 Augustus 1848 het Pretorius hom finaal in die Transvaal gevestig - Hy was reeds voor die slag op pad Transvaal toe. Potgieter het egter nie vir Pretorius vertrou nie en het hom as 'n indringer beskou. Teen 1852 het die Transvaalse Volksraad uit vier hoofgroepe bestaan. Daar was Pretorius wie se volgelinge hoofsaaklik in Potcheftstroom en Rustenburg gebly het; Potgieter se mense in Soutpansberg en Ohrigstad; W.F. Joubert met 'n gevolg in Lydenburg en dan ook J.A. Enslin wie steun hoofsaaklik vanaf die Wesgrens gekom het. Ten spyte van die vier groepe, was daar wel 'n mate van samewerking gewees.
Op 17 Januarie 1852 verkry Pretorius onafhanklikheid vir die Transvaalse Trekkers deur middel van die Sandrivierkonvensie. Die Volksraad was egter ontevrede aangesien Pretorius sonder hulle medewete onderhandel het. Met Pretorius se tergkeer was veral Potgieter en sy volgelinge ontevrede. Op 16 Maart 1852 kom beide groepe teenoor mekaar te staan by Rustenburg, waar Pretorius en Potgieter in 'n tent ontmoet. Na die ontmoeting kom hulle saam uit die tent met 'n oop Bybel. Die wrywing tussen die twee leiers was hiermee beëindig. Op 16 Desember 1852 is Potgieter oorlede en op 23 Julie 1853 is Pretorius oorlede. Hiermee het die tyd vir 'n nuwe geslag leiers begin.

Die eerste Zuid-Afrikaansche Republiek
Na die afsterwe van Andries Pretorius het sy seun M.W. Pretorius hom as leier van die Potchefstroomse Trekkers opgevolg. Gedagtig aan sy vader se hoop om eendag die Transvaalse en Vrystaatse Trekkers te verenig onder een vlag, het hy die naam Zuid-Afrikaansche Republiek vir die Transvaalse staat gekies. Verder ook is Hendrik Potgieter is deur sy seun Piet Potgieter opgevolg as Kommandant-generaal van die Noordelike Trekkers.
Gedurende 1852 het die Kaapse kerk twee predikante na die Transvaal gestuur. Teen daardie tyd was egter reeds die Hervormde Kerk asook die Gereformeerde Kerk gestig gewees. Die verdeeldheid in die Transvaal was dus op staatkundige, sowel as kerklike gebied gewees. Ten spyte van hierdie verdeeldheid, was daar wel 'n eenheidsdrang onder die Transvaalse Trekkers gewees.
Op 6 November 1854 sterf Piet Potgieter tydens 'n gesamentlike Transvaalse strafekspedisie teen Makapan. Hy word opgevolg as Kommandant-generaal deur Stephanus Schoeman. As gevolg van Pretorius se sterker persoonlikheid het die Noordelike Trekkers (onder Schoeman) se invloed op politieke gebied verswak.
Pretorius wou deur middel van 'n grondwet wat vir almal aanneemlik sou wees die Transvaalse Trekkers versoen. In 1856 is die grondwet op Potchefstroom bekragtig tydens 'n groot byeenkoms van burgers. Pretorius is benoem as president en Schoeman as Kommandant-generaal. Die Soutpansbergers onder Schoeman asook die Lydenburgers onder Joubert het egter die grondwet verwerp en afgestig van die Zuid-Afrikaansche Republiek.
Pretorius se drang na eenheid veroorsaak dat hy hierna onverstandig optree deur in 1857 die Vrystaters onder wapengeweld wou dwing om onder hulle onder die Transvaalse vlag te skaar. Kommandant-generaal Senekal van die Vrystaat het by die Renosterrivier vir Pretorius se mag gewag. Hierdie gebeurtenis het later as die Renosterrivierinval bekend gestaan en het bykans tot 'n burgeroorlog gelei as dit nie vir optrede van Kommandant Paul Kruger was nie. Op die versoeningsvergadering wat hieruit gevolg het, het President Boshoff van die die Vrystaat belowe om Schoeman en Joubert te oorreed om met Pretorius te versoen die grondwet aan te neem. So het die Soutpansbergers in 1858 die grondwet aangeneem en die Lydenburgers in 1859.
Op 5 April 1860 het die verenigde Zuid-Afrikaansche Volksraad in Pretoria vergader nadat die Lydenburgse volksraad die vorige dag formeel tot vereniging oorgegaan het. 5 April 1860 kan dus beskou word as die geboortedag van 'n verenigde Zuid-Afrikaansche Republiek.

Burgeroorlog
M.W. Pretorius wou steeds sy ideaal verwesenlik om die Transvaal en Vrystaat te verenig. In 1859 het hy 7 maande verlof van die Z.A.R. gekry en na die Vrystaat gegaan waar President J.N. Boshof afgetree het. Die Vrystaters het vir Pretorius as President gekies wat hom toe tegerlykertyd President van die Z.A.R. sowel as Orange-Vrystaat maak. Hierdeur het hy gehoop om die twee republieke te verenig. Die Transvaalse Volksraad was ontevrede hieroor. Gevolglik bedank hy toe die uit die pos as President van die Z.A.R.
Die volgende paar jaar na Pretorius se bedanking was onrustige jare van gewapende optredes tussen die burgers van die Zuid-Afrikaansche Republiek. Die volgorde van gebeure word kortliks soos volg gelys:

1. Die Z.A.R. Volksraad kies vir J. Grobbelaar as waarnemende President.
2. Schoeman protesteer teen Grobbelaar se verkiesing en bring 'n kommando op die been om Grobbelaar te verdryf.
3. Paul Kruger daag met 'n Rustenburgse kommando op.
4. Die twee kommando's kom tot 'n vreedsame skikking ooreen en besluit om te wag vir 'n nuwe Volksraadsverkiesing.
5. April 1862. Die nuwe verkose Volksraad kies Willem van Rensburg as waarnemende President.
6. Schoeman maak beswaar en dring Pretoria binne met 'n kommando.
7. Paul Kruger se kommando verdryf Schoeman uit Pretoria en agtervolg hom tot by Potchefstroom.
8. Schoeman trek na die Vrystaat en keer terug met 'n versterkte mag.
9. Die twee kommando's kom teenoor mekaar te staan en besluit om vyandelikhede te staak en te wag vir 'n nuwe verkiesing.
10. Na die nuwe verkiesing word Willem van Rensburg weer tot waarnemende President benoem met Paul Kruger as Kommandant-generaal.
11. Weereens is daar ongelukkigheid met die gevolg dat Kommandant Viljoen van Marico in Desember 1863 'n sterk kommando op die been het.
12. Na 'n skermutseling tussen Rustenburg en Pretoria waar Kruger nie die oorhand kon kry, word daar nogmaals besluit om te wag vir 'n nuwe verkiesing.
13. Die volgende verkiesing het tot gevolg dat M.W. Pretorius weereens tot President van die Z.A.R. verkies word.

Weens militêre probleme op die Z.A.R. se Oos- en Wesgrense, het die burgers tot die besef gekom dat hulle die burgeroorlog en wrywinge moes staak en eerder eendragtig hulle gemeenskaplike vyande moes beveg.

Britse anneksasie

Eerste Vryheidsoorlog

Tweede Vryheidsoorlog